Leggen in mei alle vogels een ei?

Wanneer in oktober de bladeren uit de bomen vallen en de hele natuur tot rust komt, trekken de Afrikaanse pinguïnkoppels massaal richting hun nestholen om eieren te leggen. Ieder koppel heeft een eigen nest, dat Nanja stuk voor stuk afgaat tijdens haar nestcontroles. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Afrikaanse pinguïns zijn territoriaal, wat het voor de verzorgers moeilijk maakt om te zien of er een ei gelegd is. Met hun scherpe snavels jagen ze iedereen die in de buurt komt weg.

Alleen in ruil voor een haring laten ze even onder hun buik kijken, weet Nanja: ‘Direct na uitkomst [van het ei] zitten de kuikens verstopt onder de warme huidplooi van de oudervogel, je ziet ze in het begin bijna niet. Gelukkig piepen ze wel heel hard en hoog, dan weet je dat het ei is uitgekomen. Iedere dag zie je de kuikens groeien en worden ze zichtbaarder, dat is leuk om te volgen.’

Holenbroeders

In januari beginnen de vale gieren luidruchtig te paren. Zij bouwen hun nesten in de openlucht en zijn tijdens het broeden goed zichtbaar. Andere vogelsoorten verdwijnen tijdens het broeden juist volledig uit zicht, dat zijn de holenbroeders. Ze verstoppen zich in een boomholte of nestblok om rustig hun eieren te kunnen leggen. De kuikens van holenbroeders komen in een vroeg stadium uit het ei, vaak nog blind en kwetsbaar. Om ze niet te storen, hebben de vogelverzorgers handige manieren bedacht om toch het broedverloop te kunnen volgen.

Nanja: ‘De beste verstopper die ik heb meegemaakt is de gewone jaarvogel. De vrouw kruipt in mei in een holle boomstam en metselt met een mengsel van voerresten en ontlasting de holte dicht tot er een klein kiertje overblijft. Voor haar eten is ze in de broedtijd volledig afhankelijk van de man. Poepen doet ze netjes door het kiertje. Om toch iets van het broeden mee te krijgen, hebben we een camera in de boomstam geïnstalleerd. In de keuken van het Vogelhuis kunnen we op een scherm meekijken in het nest.’

Verderop in het Vogelhuis hebben de hamerkoppen van stro een gigantisch nest gebouwd. Daarbinnen vlechten ze een gang, die uitkomt in een holle ruimte waarin ze hun eieren leggen. Roos: ‘De grote textorwevers doen dit ook, maar dan kleiner. Het zijn indrukwekkende bouwwerken. Van het broeden zien we niets, de jonge vogels zie je pas wanneer ze uitvliegen.’

Ring of bandje

In ARTIS-Park leven veel vogelsoorten in groepsverband. Afrikaanse pinguïns, incasterns, rode ibissen, lepelaars en Chileense flamingo’s zijn kolonievogels. Wanneer zij gaan broeden komen in korte tijd meerdere koppels tegelijk in broedstemming. Veel werk voor de vogelverzorgers, want die houden alle ontwikkelingen bij. De nesten voorzien zij van een nummer. Vervolgens kijken de verzorgers welk koppel welk nest uitkiest. Hiervoor moet je alle individuele vogels in één oogopslag van elkaar kunnen onderscheiden. Hoe doe je dat? Nanja: ‘We kijken naar de pootring of vleugelband. Daarop staat een unieke code. Zodra de kuikens zijn uitgekomen, en groot genoeg zijn, krijgen ze ook zo’n merk. Vogels met lange poten krijgen een pootring, voor pinguïns werkt een bandje om de vleugel beter.’ 

Mannelijk of vrouwelijk

Op het moment dat de kuikens geringd worden, zijn ook hun veren doorgekomen. In de wortel van een veer zit belangrijke informatie. Nanja: ‘Een paar van die veren verzamelen we en sturen we op voor DNA-analyse. Het geslacht is bij veel vogels lastig vast te stellen als ze jong zijn, bij sommige vogels, zoals pinguïns, kun je het nooit zien.’ De gegevens worden ingevoerd in een internationaal registratiesysteem dat alle dierentuinen ter wereld met elkaar verbindt, ZIMS (Zoological Information Management System). Roos: ‘Door ieder individu goed te registreren, kun je een stamboek opbouwen. Op basis van de genetische afkomst worden gezonde kolonies gevormd. Zo zorg je ervoor dat de populaties in dierentuinen sterk blijven, belangrijk want in het wild nemen veel van die populaties af.’

Tussen een ei en een kuiken ligt veel werk. Als Roos en Nanja konden kiezen, wat heeft dan hun voorkeur: het hele jaar door eieren of alleen in mei? Roos: ‘Het hele jaar door. Het zou voor ons onmogelijk zijn om alles in één maand bij te moeten houden.’ Nanja: ‘Het is fijn dat het zo verspreid is, zo kunnen we elkaar een beetje ondersteunen. In het najaar is het bij de pinguïns heel druk, maar zodra zij klaar zijn, begint de drukte ergens anders. Het is gelukkig wel leuke drukte, met al die verschillende eieren en kuikens.’